مسئله رابطه اجتماعی، یا بهتر بگوییم، مسئله شیوه هایی که مجموع افراد توسط آن ها، همان جامعه را بنا می نهند و رشد می دهند و «پیکر اجتماعی» را می سازند، مسئله به شدت تئوریک و در همان حال بسیار سیاسی است. چندین سال است که من با کریستیان پا لوآ روی این مسئله بر پایه مفهوم «شیوه اجتماعی شدن» کار می کنم. در این جا مایلم بر اساس اثرهای هابرماسپرسش هایم را به بحث بگذارم
تصادفی نیست اگر شمار زیادی از اندیشمندان بسیار خلاق مارکسیست عصر ما- لوکاچ، ازدبستان فرانکفورت- از ماکس وبر و تشخیص بی شبهه و «بدبینانه» برهان آوری اودر زمینه عقلانیت مدرن الهام گرفته اند. کوشش هابرماس که بدون شک مانند افق آرمان او فریبنده است، بنابر این، از دید درک عصر ما خطر رو گرداندن از این تشخیص روشن بینانه ورو آوردن به توهم های لیبرالی خرد گرایی قرن 19 را در بر دارد.
لوکاچ حتا تا پایان زندگی بسیار دراز و بسیار پر بار در عرصه فکری، اندیشه نوشتن در باره علم اخلاق (Etihque) را در سر می پرورانید. این هدف بسیار مهم که می بایست به فعالیت فلسفی اش منتهی شود، به فرجام نرسید. اتیک چونان اثر ترکیبی و فرجامین اثری که اکنون زیبایی شناسی و هستی شناسی وجود اجتماعی را در بر گیرد، وجود ندارد.
سر مایه داری تنها یک «سیستم اقتصادی»، یک شکل سازماندهی تولید مادی نیست. این سیستم هم چنین (حتا به ویژه) یک شکل فرمانروایی اجتماعی، یک شکل سازمان دهی قدرت است. در پی جنگ ها و بحران هایی که نیمه نخست قرن 20 را ترسیم می کنند، به نظر می رسد که بخشی از طبقه های رهبری به اندیشه ای گرویده اند که نتوانست باز تولید ثابتی از سیستم در خارج از ساخت سازش اجتماعی درون کشورها به عنوان سازش سیاسی بین دولت ها داشته باشد.
فرد معاصر که در ورطه هدف و بی ثباتی در جستجوی هویت است، از این پس به نرخ های رشد چشم دوخته است. در این صورت وقتی این رشد در شاخص های بورس دیده نمی شود، تنها امیدش به بهبود زندگی همانا پیروی از همه عامل های تجاری شدن است . در یک سیستم اقتصادی و اجتماعی که از این پس فقط به تولید گرایی وابسته است، به هیچ وجه نمی تواند مارا مجاب کندکه رشد موجب افزایش ارزش های زیست محیطی و بشری است.
یك نگاه گذرا به حاصل كار پژوهندگان جهان سومی كه در غرب به كار مشغولند و توان خلاق خود را در اختیار پذیرندگان غربی خود می گذارند، نشان می دهد كه یكی از علل عقب ماندگی و فقر در جهان سوم حاصل عدم ایجاد امكانات برای عرضه توانمندی های انسان های خلاق جامعه های جهان سومی و حمایت و حفظ و دفاع از حقوق آن ها با وضع قوانین مناسب در چهارچوب ملی می باشد.
اگر ضعف قدرت مالی و یا ضعف دانش اجتماعی گروهی از مردم مانع اصلی رشد علمی آنان و كودكانشان است، جامعه باید امكان رشد همگانی را با كمك كتاب های روش آموز و خود آموز وكتابخانه ها فراهم آورد. زیرا سود آن در دراز مدت نصیب جامعه خواهد شد و هزینه ها را جبران خواهد كرد.
نظم و ترتیب دادن نظم کنونی بدون نفی کردن قدرت سرمایه مالی، به بیان دیگر در نظر داشتن پیشرفت های جدید دموکراتیک، استوار بر مشارکت فعال شهروندان در تصمیم گیری هایی که در همه زمینه ها مربوط به آن ها است، ممکن نیست. پس مسئله عبارت از نوسازی لیبرالیسم نو است یا توسعه دموکراسی؟ در دراز مدت، اگر دگر گونی جامعه ژرفش یابد،به احتمال جامعه ها ناچار به گزینش میان سرمایه داری و دموکراسی خواهند بود. چنان که دیده ایم، می توان به فایده اتوپی ها، البته اتوپی های واقع گرایانه که ریشه در جنبش های واقعی رویدادها، در دراز مدت دارند، باورمند بود.
با این که مارکس مبتکر مفهوم از خود بیگانگی نیست (یعنی هر دو اصطلاح Entfremdung یا Entäußerung را بی تفاوت به کار می برد و حتا گاه در یک جمله آن ها را مترادف قرار می دهد) ، اما نمی توان انکار کرد که او کسی است که با جاری کردن این مفهوم در پهنه تئوری اجتماعی (1) کاربرد آن را در فراسوی بررسی آگاهی مذهبی و تئوری مذهب، یعنی فراسوی سپهری که نخست فویر باخ آن را پی افکند، گسترش داده است.
بدین ترتیب، از خود بیگانگی چونان تبلور چارچوب کنش جمعی یا پراتیک های اجتماعی در فرد نمودار می گردد. ضمن رد کردن لغزیدن به سوی نوعی دترمینیسم کارکردگرایانه ، ماباید همراه با مارکس این را خوب درک کنیم که در عین دارا بودن پایه های انکار آن، از خود بیگانگی زحمتکش مزدبر یکی از پایه های نظام اجتماعی را تشکیل می دهد: کیفیت های موجود بسیج ذهنیت در فعالیت کار، برخلاف چشم داشت های معین فقط عنصر های تشکیل دهنده نفی آن را تقویت می کنند.
چنان که نمونه خردمندان و پارسایان نشان می دهد ، تردیدی نیست که انسان بتواند با تلاش ارده اش خود را به این جایگاه بلند برساند که در آن آزادی اش عبارت از گزینش بین خوب و بد خیلی کم تر از ناممکن بودن بد عمل کردن است. امّا الف – یک چنین آزادی برای انسان بیشتر یک ایده آل است تا یک حالت واقعی . ب – در این صورت آزادی به چند امتیاز اختصاص یافته، امّا آیا نباید پذیرفت که اگر همه نمی توانند به این سطح برسند، با این همه در تمامی روح بشر یک قدرت آزادی وجود دارد؟
در طول 30 سال گذشته در ادبیات سیاسی و نظامی زمامداران جمهوری اسلامی و نیز در کتاب ها و نوشته هایی که از سوی آن نظام در این دوران منتشر شده، همواره روی واژة «جنگ تحمیلی» تأکید می شود و گاه نیز، واژة «جنگ تحمیلی» در نوشته ها و اظهارات برخی ایرانیان خارج از حکومت - و حتی مخالفان و منتقدان سیاست جمهوری اسلامی در جنگ- نادانسته بکار گرفته می شود.
چه رابطه ای بین «نقد جامعه»و اصول اتیکی- هنجاری که به آن الهام می دهد و آن را بر می انگیزد، وجود دارد؟ درسنت اندیشه ای که به مارکس متوسل می شود، این پرسش، چنان که می دانیم، پاسخ های ممکن بی شماری ، بدون هیچ راه حل رضایت بخش ، پیدا کرده است. در واقع نه پاسخ هایی که روی خصلت «علمی»و اتیک نقد پافشاری می کنند،نه پاسخ هایی که می کوشند مارکسیسم را بنا بر اتیک هایی از سر چشمه ی دیگر در مثل مانند اتیک کانت تکمیل کنند،رضایت آفرین نیستند.
چه رابطه ای بین «نقد جامعه»و اصول اتیکی- هنجاری که به آن الهام می دهد و آن را بر می انگیزد، وجود دارد؟ درسنت اندیشه ای که به مارکس متوسل می شود، این پرسش، چنان که می دانیم، پاسخ های ممکن بی شماری ، بدون هیچ راه حل رضایت بخش ، پیدا کرده است. در واقع نه پاسخ هایی که روی خصلت «علمی»و اتیک نقد پافشاری می کنند،نه پاسخ هایی که می کوشند مارکسیسم را بنا بر اتیک هایی از سر چشمه ی دیگر در مثل مانند اتیک کانت تکمیل کنند،رضایت آفرین نیستند.
از نخستین سقوط بازار بورس در سال ۱٨۵٧ تا انفجار درونی سرمایه کازینویی در سال ٢٠٠٨؛ مقایسه چهار بحران بزرگ جهانی سرمایه داری
آیا اتیک (یا یک علم اخلاق) از مارکس وجود دارد؟ آیا نزد مارکس یک تئوری عدالت وجود دارد؟ پیش فرض های هنجاری که نقد مارکس از سرمایه داری را هدایت می کنند، کدام اند؟ بحث گسترده ای که در بخش بزرگی از نشریه ها در 1971 پیرامون کتاب رالس، «در باره ی تئوری عدالت» به راه افتاد، و در فلسفه ی انگلیسی – آمریکایی مارکسیست و نا مارکسیست پیرامون این موضوع ها شرح و بسط داده شد، تا امروز ادامه یافته است.
مارکس با درک کردن فعالیت تئوریک خود به عنوان نقد اقتصاد سیاسی هم زمان نشان می دهد که در نزدیکی و فاصله مند با اقتصاد سیاسی قرار دارد . این فاصله مسئله طبیعت ایراد هایی را مطرح می کند که متوجه تئوری های اقتصادی است. آیاباید گفت که این ایراد ها هنوز به عرصه ی رشته ی اقتصاد سیاسی تعلق دارند یا با اقتصاد سیاسی بیگانه اند؟ آیا نقد درونی است یا بیرونی؟
دگر گونی های تازه ی اقتصاد های «سرمایه داری پیشرفته»، سازماندهی بین المللی گردش سرمایه ها و کالاها، تغییر ها و طرح های تغییر ها در جامعه های «سوسیالیسم بوروکراتیک»، به کوتاه سخن روند های جاری در مقیاس اقتصاد جهانی، اقتصاددانان را به پرسش در باره ی پیرامون مقوله ی بازار بر انگیخته است . به این دلیل آن ها به روشن گردانیدن پیچیدگی پدیده های واقعی رو آورده اند که به عنوان پدیده های بازار شناخته شده اند.
من این جا می کوشم حرکت دیالک تیکی بغرنج برابری وهم ارزی در اثر های دوره ی کمال مارکس را در خلال زنجیره : تولید تجاری ساده -تولیدسرمایه داری-کمونیسم دنبال کنم . این مقدمه روی تفسیر تئوری مارکسی، به منظور کار انتقادی در باره ی برابری و عدالت متمرکز شده است .
مارکس در این مقاله مختصر با استناد به آمار موجود در مورد قتل٬ خودکشی٬ و اعدام مجرمین در جامعه نوین بورژوایی و تحلیل اوضاع و شرایط وقوع جرم بر این مسئله انگشت میگذارد که جرم و جنایت عمدتا حاصل شرایط اجتماعی است و اعدام مجرمین نه تنها مشکل را حل نمیکند بلکه تاثیر معکوس داشته و بر شدت جرم و جنایت و خشونت می افزاید.
